عملگرهای ریاضی و منطقی در اکسل — از جمع تا مقایسه حرفه‌ای | فرمول نویسی در اکسل (قسمت 2)

فهرست مطالب و زمان بندی ویدیو

اگر می‌خواهید فرمول‌نویسی در اکسل را حرفه‌ای‌تر کنید، این ویدیو درباره عملگرهای ریاضی و منطقی در اکسل دقیقاً همان چیزی است که نیاز دارید. با دیدن این آموزش، از عملگرهای جمع، تفریق، ضرب و تقسیم تا عملگرهای مقایسه‌ای و منطقی مانند AND و OR، یاد می‌گیرید چطور محاسبات دقیق و شرایط پیچیده را در صفحات گسترده پیاده‌سازی کنید.

مقدمه و آشنایی با عملگرها

عملگرها پایه و اساس هر فرمول در اکسل هستند؛ آن‌ها تعیین می‌کنند چگونه مقادیر با هم ترکیب یا مقایسه شوند. در این آموزش روی عملگرهای ریاضی (مثل +، -، *، /) و عملگرهای منطقی و مقایسه‌ای (مثل =، >، <، ، AND، OR) تمرکز می‌کنیم تا فرمول‌نویسی در اکسل برای شما ساده‌تر و قابل فهم‌تر شود.

شناخت درست هر عملگر و جایگاه استفاده از آن باعث می‌شود هم سرعت کار بالا برود و هم خطاهای فرمول‌نویسی کاهش یابد. در ادامه هر بخش را با مثال و نکات عملی بررسی می‌کنیم.

عملگرهای ریاضی در اکسل (Math Operators)

عملگرهای پایه ریاضی در اکسل شامل + (جمع)، – (تفریق)، * (ضرب)، / (تقسیم) و ^ (توان) هستند. مثلاً فرمول =A1+B1 دو سلول را جمع می‌کند و =A1^2 مقدار سلول A1 را به توان 2 می‌رساند. توجه داشته باشید که اکسل محاسبات را براساس ترتیب عملیات انجام می‌دهد (بخش مربوطه را ببینید).

برای جلوگیری از خطاهای محاسباتی، بهتر است از پرانتز برای گروه‌بندی عملیات استفاده کنید: = (A1 + B1) * C1. این کار موجب خوانایی بیشتر فرمول و اطمینان از نتیجه صحیح می‌شود.

عملگرهای مقایسه‌ای و منطقی در اکسل (Logical & Comparison Operators)

عملگرهای مقایسه‌ای مانند =, >, <, >=, <= و برای مقایسه مقادیر به کار می‌روند و خروجی آن‌ها TRUE یا FALSE است. مثال: =A1 > 100 نتیجه TRUE را در صورت بزرگتر بودن A1 از 100 برمی‌گرداند.

این نوع عملگرها اغلب در ترکیب با توابع شرطی مانند IF یا توابع منطقی دیگر استفاده می‌شوند تا تصمیم‌گیری‌های شرطی در برگه انجام شود. دانستن تفاوت بین مقایسه متنی و عددی نیز مهم است؛ مثلاً “100” (متن) با 100 (عدد) رفتار متفاوتی دارد.

ترکیب عملگرها با تابع AND

تابع AND زمانی TRUE برمی‌گرداند که تمام شرایط داخل آن برقرار باشند. مثلاً =AND(A1>0, B1<10) زمانی TRUE است که هر دو شرط برقرار باشند. ترکیب عملگرهای مقایسه‌ای با AND برای ایجاد شروط چندگانه بسیار کاربردی است.

مثال عملی: اگر بخواهید ردیف‌هایی را مشخص کنید که هم فروش بالای 100 و هم تخفیف کمتر از 20% دارند، می‌توانید از =AND(C2>100, D2<0.2) استفاده کنید و آن را در IF بکار ببرید.

ترکیب عملگرها با تابع OR

تابع OR زمانی TRUE بازمی‌گرداند که حداقل یکی از شروط برقرار باشد. نمونه: =OR(A1=10, B1=5) وقتی یکی از شروط صحیح باشد TRUE می‌دهد. OR برای سناریوهایی که چند شرط جایگزین وجود دارد مناسب است.

مثال کاربردی: اگر بخواهید پرسنلی را مشخص کنید که یا وضعیتشان “موقتی” است یا سابقه کمتر از 1 سال دارند، از =OR(E2=”موقتی”, F2<1) استفاده کنید.

ترکیب عملگرها با تابع NOT

تابع NOT نتیجه شرط را معکوس می‌کند؛ اگر شرط TRUE باشد NOT آن را FALSE می‌کند و بالعکس. مثلاً NOT(A1>100) زمانی TRUE است که A1<=100 باشد. NOT معمولاً برای معکوس کردن شروط در ترکیب با AND یا OR کاربرد دارد.

مثال: برای مشخص کردن رکوردهایی که نه شامل شرط A و نه شرط B هستند می‌توانید از =NOT(OR(cond1, cond2)) استفاده کنید.

ترکیب عملگرها با تابع XOR

تابع XOR زمانی TRUE می‌شود که تعداد شروط TRUE فرد باشد (یعنی یکی از شروط بسته به تعداد کلی). این تابع برای شرایطی که می‌خواهید دقیقاً یکی از حالت‌ها برقرار باشد مفید است. مثال: =XOR(A1>0, B1>0) ایکس‌اور زمانی TRUE است که فقط یکی از دو شرط مثبت باشد.

XOR در نسخه‌های جدید اکسل در دسترس است و برای منطق‌های غیرمثلی یا چک کردن تضاد بین دو شرط کاربرد دارد.

ترتیب عملیات (Order of operations) در اکسل

ترتیب عملیات در اکسل مشابه ریاضیات است: پرانتزها اول، سپس توان‌ها، سپس ضرب و تقسیم، و در آخر جمع و تفریق. اگر ترتیب را رعایت نکنید، نتیجه ممکن است اشتباه شود. بهترین روش استفاده از پرانتز برای تعیین اولویت است.

مثال: =A1 + B1 * C1 برابر با A1 + (B1*C1) است؛ اگر می‌خواهید جمع قبل از ضرب انجام شود باید بنویسید =(A1+B1)*C1.

وایلدکارت‌ها (Wildcard) و کاربردشان در فرمول‌ها

وایلدکارت‌ها کاراکترهای عمومی برای مطابقت متنی هستند: * برای هر مجموعه‌ای از کاراکترها و ? برای یک کاراکتر. آن‌ها در توابعی مثل COUNTIF، SUMIF و VLOOKUP (در حالت تطابق متنی) بسیار مفیدند. مثال: =COUNTIF(A:A, “*تهران*”) شمار سلول‌هایی را که حاوی متن «تهران» هستند برمی‌شمارد.

توجه داشته باشید که برای جستجوی کاراکترهای خاص یا زمانی که نیاز به تطابق دقیق دارید، باید از وایلدکارت‌ها استفاده با احتیاط کنید یا از توابع ترکیبی بهره ببرید.

انواع خطا در فرمول نویسی اکسل و راه‌حل‌ها

خطاهای رایج شامل #DIV/0! (تقسیم بر صفر)، #N/A (مقدار پیدا نشد)، #VALUE! (نوع داده نامناسب)، #REF! (ارجاع نامعتبر) و #NAME? (نام تابع یا محدوده اشتباه) هستند. برای هر خطا روش‌هایی وجود دارد: بررسی داده‌ها، استفاده از IFERROR برای جایگزین کردن پیام یا مقدار پیش‌فرض، و تصحیح ارجاعات و نام‌ها.

مثال: برای جلوگیری از #DIV/0! می‌توانید بنویسید =IF(B1=0, “تقسیم غیرمجاز”, A1/B1) یا از =IFERROR(A1/B1, “خطا”) استفاده کنید تا خروجی خواناتر شود.

نکات کاربردی و مثال‌های عملی

چند نکته عملی: همیشه فرمول‌ها را مرحله‌ای بسازید و تست کنید، از نام‌گذاری محدوده‌ها برای خوانایی استفاده کنید، و از پرانتزها برای جلوگیری از اشتباهات ترتیب عملیات بهره ببرید. همچنین از ترکیب توابع منطقی با عملگرها برای ساخت شروط پیچیده استفاده کنید.

مثال ترکیبی: =IF(AND(A2>=100, OR(B2=”فعال”, C2>0)), “شرط برقرار”, “شرط برقرار نیست”) — این فرمول نشان می‌دهد چگونه عملگرهای مقایسه‌ای و توابع منطقی در کنار هم برای تصمیم‌گیری‌های پیچیده بهره گرفته می‌شوند.

با مرور این مفاهیم و تمرین روی مثال‌های واقعی، مهارت شما در فرمول نویسی و کار با عملگرهای ریاضی و منطقی در اکسل به سرعت افزایش خواهد یافت.